Süni intellektə (Sİ) aid gündəlik nümunələr və tətbiqlər
Siz süni intellektin artıq gündəlik həyatımızda nə qədər geniş yayıldığının fərqində ola və ya olmaya bilərsiniz. 6000 istehlakçı arasında aparılmış bir sorğuya görə, insanların yalnız 33%-i süni intellektdən istifadə etdiklərini düşünür, 77%-dən çoxu isə süni intellektlə idarə olunan bir xidmət və ya cihazdan istifadə edir. İnsanların süni intellektin həyatlarına toxunduğu bütün yolların fərqində olmaması təəccüblü deyil. Axı, tədqiqatçılar gözləmədikləri irəliləyişlərə nail olduqları üçün son illərdə süni intellektin inkişafı sürətləndi və bir neçə onillik sonra əldə etməyi düşündükləri nailiyyətləri artıq əldə etdilər.
Bəs süni intellektin bəzi ümumi istifadə formaları və tətbiqləri hansılardır? Əldə edə biləcəyiniz məlumatlar sizi təəccübləndirə bilər, bu, təkmil robototexnikadan tutmuş smartfonunuzdakı səsli axtarış funksiyasına qədər hər şey ola bilər. Aşağıda daha spesifik nümunələrə toxunacağıq.
Süni intellekt nədir?
Süni intellekt, kompüter alqoritmləri vasitəsilə insanların düşüncə prosesini və qərar qəbulu qabiliyyətini təkrarlamağı hədəfləyən kompüter elminin xüsusi bir sahəsidir. Süni intellektin bir çox müxtəlif sahələri mövcuddur və bunlar fərqli funksiyalar yarada və yerinə yetirə bilər. Bəzi növlər sadə tapşırıqları yerinə yetirir, digərləri isə daha mürəkkəbdir. Bəzi süni intellekt proqramları öz alqoritmlərini tənzimləyir, bəziləri isə o qədər inkişaf etmiş xüsusi alqoritmlərə malikdir ki, verilmiş sahələrdə mütəxəssisləri belə üstələyə bilir.
Süni intellektə aid nümunələr və tətbiqlər
Bəs süni intellektə aid bəzi nümunələr hansılardır? Əslində, bu, demək olar ki, hər şey ola bilər. Smartfonunuz süni intellektdən istifadə etdiyi kimi, rəqəmsal köməkçilər, çatbotlar, sosial media veb-saytları və bir çox digər xidmətlər də süni intellektdən yararlanır. Hətta robot tozsoranlar və ya təhlükəsizlik sistemləri kimi bir çox məişət elektronikası da süni intellektdən istifadə edir. Əlbəttə ki, avtomatik naviqasiya və robototexnika klassik nümunələr arasında yer alır.
Aşağıda süni intellektin gündəlik həyata necə təsir etdiyini daha yaxşı başa düşmək üçün onun tətbiqlərini daha ətraflı şəkildə təqdim etmişik.
Rəqəmsal köməkçilər
Bəlkə də çox insanın istifadə etdiyi tətbiq müxtəlif texnologiya cihazlarımızda olan rəqəmsal köməkçilərdir. Əgər smartfonunuz və ya noutbukunuz varsa, yəqin ki, müəyyən dərəcədə rəqəmsal köməkçi proqram təminatınız var və ondan istifadə edirsiniz.
Ən populyar rəqəmsal köməkçilərdən bir neçəsinə aşağıdakılar daxildir:
Siri (Apple)
Alexa (Amazon)
Cortana (Microsoft)
Google Assistant (Google)
Bixby (Samsung)
Axtarış sistemləri
Süni intellektin başqa bir geniş yayılmış tətbiqi axtarış sistemləridir. Axtarış sistemi alqoritmləri proqramçıların müdaxiləsi olmadan nəticələri təkmilləşdirmək və daha yaxşı nəticələr təqdim etmək üçün süni intellektdən istifadə edir. Bunu Google-da bir sual axtararkən müşahidə edə bilərsiniz. Məsələn, “İnsanlar həmçinin soruşur” adlı bölməni görəcəksiniz və oradan bir sualı klikləsəniz, aşağıda daha iki əlaqəli sual görünəcək.
Daha sadə bir nümunə isə, Google-un axtarış çubuğuna yazdığınız zaman avtomatik tamamlanan cavablarıdır. Süni intellekt alqoritmi insanların ən çox nələri axtardığı barədə məlumatları toplayır və bu məlumatlardan internetdə axtarış üçün istifadə edə biləcəyiniz təxminlər təklif etmək üçün istifadə edir.
Populyar axtarış sistemləri bunlardır:
Yahoo
Bing
DuckDuckGo
Sosial media
Sosial media platformaları insanların süni intellektlə qarşılıqlı əlaqə qurduğu digər geniş yayılmış vasitələrdən biridir. Bütün əsas sosial media platformaları müəyyən məqsədlərə xidmət etmək üçün nəzərdə tutulmuş süni intellektlə idarə olunan alqoritmlər əsasında işləyir. Əksəriyyəti istifadəçilərin nələri bəyəndiyini müəyyən etmək və buna uyğun daha çox məzmun təqdim etmək üçün alqoritmlərdən istifadə edir ki, bu da istifadəçini platformada daha çox vaxt keçirməyə təşviq edir. Bir çox sosial media platforması reklam məqsədləri üçün istifadə ediləcək istifadəçi məlumatlarını toplamaq və saxlamaq üçün də süni intellekt alqoritmlərindən istifadə edir.
Sosial media alqoritmlərini bəyəndiyiniz formada məzmun göstərməsi üçün özünüz öyrədə bilərsiniz. Bunun üçün filtrlər yarada, maraqlarınıza uyğun olan məzmunu diqqətlə axtara və bəyəndiyiniz şeylərlə məqsədyönlü şəkildə qarşılıqlı əlaqədə (bəyənmək, şərh yazmaq, paylaşmaq və s.) ola bilərsiniz.
Populyar sosial media platformalarına bunlar daxildir:
Facebook (Meta)
Instagram (Meta)
YouTube
TikTok
Onlayn alış-veriş
Bu, insanların gündəlik həyatlarında süni intellektlə qarşılıqlı əlaqədə olduqları ən az nəzərə çarpan üsullardan biridir. Bir çox onlayn alış-veriş və elektron ticarət platforması müştəri təcrübəsini müxtəlif yollarla asanlaşdırmaq üçün süni intellektdən istifadə edir.
Müştəri kimi, süni intellekti aşağıdakı yollarla təcrübə edə bilərsiniz:
Əvvəlki alış-veriş fəaliyyətinizə və ya müştəri profilinizə əsaslanan fərdiləşdirilmiş məhsul tövsiyələri.
Təchizat, tələbat və ya əvvəlki alış-veriş fəaliyyətinə əsaslanan qiymət optimallaşdırması.
Müştəri xidməti və ya texniki məsələlərlə bağlı dərhal cavab üçün çatbotlar.
Çatdırılma və gecikmə ilə bağlı təxminlər.
Biznes sahibi kimi, süni intellekti aşağıdakı əlavə yollarla tətbiq etməyi düşünə bilərsiniz:
Artan və ya azalan tələbatı nəzərə alaraq inventarınızı idarə etmək üçün satış və tələbatın proqnozlaşdırılması.
Satışları artırmaq üçün müştəri profilləri yaratmaq və müştəriləri seqmentləşdirmək.
Biznesinizin real vaxtda necə fəaliyyət göstərdiyini göstərən ağıllı analitika.
Robotlar
"Robot" sözü yəqin ki, insanların çoxuna " Star Wars" kimi elmi-fantastik filmlərindəki və ya "Star Trek" kimi seriallardakı insanabənzər, ağıllı robotları xatırladır. Bu robotlar futuristik və ya hətta əlçatmaz görünsə də, əslində, bir çox robot artıq yaşadığımız dünyada mövcuddur. Hətta siz də bir robota və ya onun istehsal etdiyi bir məhsula sahib ola bilərsiniz.
Robotlar istehsal proseslərini asanlaşdırmaq və ya işçilərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün saysız-hesabsız sahələrdə istifadə olunur. Onlar təkrarlanan və ya insan üçün həddindən artıq təhlükəli hesab edilən tapşırıqları yerinə yetirirlər. Sənaye robotlarına aid bəzi nümunələr bunlardır:
Aero-kosmik sahə: NASA-nın illər ərzində Marsa göndərdiyi Marsı kəşfetmə cihazları sizə tanış gələ bilər. Bu robotlar Marsdan astronavtın əldə edə bilməyəcəyi məlumatları təmin etmək üçün kəşfiyyat aparmaq, nümunələr toplamaq və Yerə ötürmək məqsədilə proqramlaşdırılmışdır. Ən son olaraq, NASA Marsa "Perseverance" cihazını göndərib ki, bu da nümunələr toplamaq və qədim həyatın izlərini axtarmaq üçün nəzərdə tutulub.
İstehsalat: Konveyer prosesində robotlardan istifadə 1961-ci ildə başlamışdır. Bu zaman “General Motors” şirkəti qaynaq işləri və qəliblərin daşınması (insanlar üçün çox təhlükəli hesab edilən işlər) üçün robot təqdim etmişdir. Bu texnologiya bu gün də istehsalatı asanlaşdırır və insanlara daha təhlükəsiz iş şəraiti təmin edir.
Qonaqpərvərlik: Xüsusilə son illərdə, qonaqpərvərlik sənayesində sadə işləri yerinə yetirmək və işçi çatışmazlığını aradan qaldırmaq üçün robotlardan istifadə etməyə başlanmışdır. Bu robotlar otellərdə qonaqların qeydiyyatını aparmaq, kafelərdə içki qarışdırmaq, restoranlarda yeməkləri masalara çatdırmaq və daha çox şey edə bilirlər.
Nəqliyyat və naviqasiya
Yəqin ki, ya elmi-fantastik şoularda, ya da son illərdə müxtəlif şirkətlərin təşəbbüsləri ilə bağlı xəbərlərdə özü idarə olunan avtomobillər haqqında eşitmisiniz. Ancaq süni intellektin nəqliyyatda istifadə olunmasının başqa yolları da mövcuddur. Əksər əsas xəritə proqramları real vaxtda yol hərəkəti məlumatlarını təhlil etmək və marşrutlar və təxmini çatma vaxtlarını (ETA) göstərmək üçün müəyyən növ süni intellektdən istifadə edir. Bundan əlavə, bir çox təyyarə hərəkət istiqamətini təyin etmək üçün hava şəraiti və uçuş məlumatlarını götürən süni intellektlə işləyən avtopilotdan istifadə edir.
Həqiqətən də, tədqiqatlar göstərir ki, süni intellektin nəqliyyatda tətbiqi nəqliyyatın daha təhlükəsiz, səmərəli və etibarlı olmasını təmin edib.
Nəqliyyat və naviqasiyada süni intellektin istifadəsinə aid digər nümunələrə aşağıdakılar daxildir:
Yol hərəkətini idarəetmə sistemləri: Yol, hava və tıxac vəziyyəti haqqında real vaxt məlumatları əldə edərək daha sıx hərəkət axınlarını və tıxacları proqnozlaşdırır.
Marşrut tətbiqləri: “Google Maps”, “Apple Maps” və “Waze” kimi proqramlar istifadəçilərdən toplanan məkan məlumatlarından istifadə edərək yol vəziyyətini, təxmini çatma vaxtlarını və daha çoxunu müəyyən edir.
Taksi xidmətləri tətbiqləri: Bu proqramlar marşrut tətbiqləri ilə bənzər şəkildə təxmini çatma vaxtını göstərmək, yol şəraitini proqnozlaşdırmaq və gediş haqqı tarifini müyyənləşdirmək üçün istifadəçi məkanını və ətraf mühit məlumatlarını əldə edən süni intellektdən istifadə edir.
Mətn redaktəsi və avtomatik düzəliş
Əgər smartfonunuz varsa, əlinizin altında olan süni intellekt nümunələrindən biri də avtomatik düzəliş və digər mətn redaktə proqramlarıdır. Bu proqramlar ümumi lüğətlərdən və tez-tez istifadə olunan nümunələrdən məlumatları götürür, həmçinin sizin yazı tərzinizi öyrənərək ən çox istifadə etdiyiniz sözləri seçməyə və düzgün yazmağınıza kömək edir.
“Grammarly” və ya “Hemingway App” kimi digər onlayn mətn redaktə proqramları tərz, uzunluq və qrammatika standartlarını mətnlərinizlə müqayisə edir, səhvləri və oxunaqlılıq statistikasını göstərən hesabatlar hazırlayır. Onların bəziləri həmçinin məzmunun orijinallığını müqayisə etmək üçün başqa onlayn məzmunu real vaxtda təhlil edir.
Saxtakarlığın qarşısının alınması
Hər hansı əsas bir bankda hesabınız varsa, çox güman ki, onların saxtakarlığın aşkarlanması və qarşısının alınması sistemlərində süni intellektdən istifadə olunur. Bu sistemlər minlərlə tranzaksiyanı təhlil edərək normal nümunələri tanıyır və şübhəli fəaliyyətləri qeyd edir. Bu proqramlar şübhəli hərəkətləri avtomatik olaraq rədd edə, araşdırma üçün işarələyə və təsdiq üçün fərdi şəxsə bildiriş göndərə bilər.
Proqnozlar
Süni intellekt eyni anda böyük həcmli məlumatları emal edə bildiyi üçün, nümunələri müəyyən etmək və onları proqnozlar hazırlamaq üçün istifadə etmək çox faydalıdır. Müəssisələr bu proqnozlardan məlumatlı qərarlar qəbul etmək və ya mümkün gələcək problemlərin qarşısını almaq üçün istifadə edə bilərlər.
Proqnozlaşdırıcı süni intellektin ümumi istifadə olunduğu sahələrə aşağıdakılar daxildir:
Texniki xidmət: Avadanlıqdakı əvvəlki təmir işlərini və hissələrdəki aşınma vəziyyətini izləməklə süni intellekt texniki xidmətin nə vaxt lazım olacağını proqnozlaşdıra bilir, bu da planlanmamış nasazlıqların və ya mümkün qəzaların qarşısını alır.
Modelləşdirmə: Proqnozlaşdırıcı modelləşdirmə məlumatların emalı və ehtimal xarakterli proqnozlaşdırma vasitəsilə gələcək nəticələri proqnozlaşdırmağa və təxmin etməyə imkan verir.
Oyun
Təəccüblü görünə bilər, lakin süni intellekt illərdir oyun sahəsində tətbiq edilir. İllər keçdikcə, tərtibatçılar, öyrənmə qabiliyyətinə malik proqram təminatı hazırlamaq üçün müxtəlif oyunlar oynaya bilən süni intellekt sistemləri yaratmışlar. Süni intellektlər Şahmat, “Go”, “StarCraft 2” kimi oyunlarda və "Jeopardy" viktorinasında çempionları məğlub etmişdir.
Əlbəttə ki, bir çox oyun davamlı olaraq istifadəçilərin marağını artırmaq və onları oyunda saxlamaq üçün hazırlanma prosesində süni intellektdən istifadə edir. Süni intellektdən istifadə edən bəzi oyunlara aşağıdakılar daxildir:
Minecraft: Sonsuz virtual mühitlər yaratmaq və oyunçunun tərzinə uyğunlaşmaq üçün süni intellektdən istifadə edir.
F.E.A.R: Düşmən rolunda olan süni intellekt oyun zamanı personajların oyunçunun hərəkətlərini öyrənməsinə və onlara uyğunlaşmasına imkan verir.
The Last of Us: Hər bir oyunçu olmayan personaj üçün dinamik süni intellektə malikdir, bu da onların oyunçu personajının spesifik seçimlərinə fərqli reaksiya verməsinə imkan yaradır.
Səhiyyə
Xəstəxana və klinikalardakı robotlardan tutmuş nadir xəstəliklərin diaqnozu üçün istifadə olunan proqnozlaşdırıcı proqramlara qədər süni intellekt səhiyyədə bir çox məqsədlərə xidmət edir. Həkimlər və tibb işçiləri süni intellektlə idarə olunan proqramlardan istifadə edərək, bütün növ xəstələrə daha yaxşı qulluq göstərirlər.
Süni intellektin səhiyyədə bəzi istifadə formaları aşağıdakılardır:
Erkən diaqnoz: Süni intellekt xəstə və xəstəliklə bağlı məlumatları təhlil edərək bir xəstənin müəyyən xəstəliyə tutulma ehtimalını proqnozlaşdıra və ya xəstəliyi erkən mərhələdə aşkar edə və ya tamamilə qarşısını ala bilər.
Xəstəliyin izlənməsi: Proqnozlaşdırıcı analitikadan istifadə edərək, süni intellekt yoluxucu bir xəstəliyin müəyyən vaxt ərzində və ya müəyyən bir ərazidə necə yayıla biləcəyini modelləşdirə bilir.
Dərman kəşfi: Süni intellekt modelləri dərmanların yeni tətbiq formalarını aşkar edə və ya müxtəlif dərmanlar arasındakı potensial zərərli qarşılıqlı təsirləri müəyyən edə bilər.
Reklam
Yuxarıda göstərilən bir çox nümunədə olduğu kimi, süni intellekt reklam sahəsində də geniş istifadə olunur. Demoqrafik göstəricilərə və ya məkan məlumatlarına əsaslanan dinamik reklam təqdim etməkdən tutmuş, mətni özü yaza bilən süni intellektə qədər bu texnologiya reklam və marketinq sahəsində irəliləyişlərə təkan verir.
Reklam sahəsində süni intellektə aid nümunələr:
Reklamın hazırlanması: Süni intellekt proqram təminatı qarşılıqlı əlaqələr və satınalma məlumatları əsasında mətnlər yazmaq və ya hətta şəkillər yaratmaq üçün öyrədilə bilər.
Dinamik təqdimat: Bir çox reklam platforması müştərilərin demoqrafik göstəriciləri və ya yaşadıqları məkan əsasında fərqli şəkillər və ya mətnlər göstərən fərdiləşdirilmiş reklamlar yaratmağa imkan verir.
Büdcə optimallaşdırması: Bəzi reklam platformaları reklamverənlərin büdcəsinin nəyə xərcləndiyini müəyyən etməyə kömək üçün süni intellektdən istifadə edir, büdcə xərclərini ən yaxşı nəticə verən reklamların sərfəlilik baxımından ən uyğun günlərdə və vaxtlarda yerləşdirilməsinə köklənir.
Analitika
Nəhayət, süni intellektin geniş istifadə edildiyi başqa bir sahə verilənlər elmi və analitikadır. Süni intellekt ən çox proqnozlaşdırıcı analitikada istifadə olunur, lakin verilənlərin təhlilində də faydalıdır. Ən əsası, süni intellekt analitikasından istifadə etmək şirkətlərə analitika proseslərinin miqyasını genişləndirməyə kömək edir və onlara əvvəlkindən daha sürətli şəkildə dəqiq məlumat əldə etməyə imkan verir.
Analitikada süni intellektin geniş istifadə olunduğu hallara dair bəzi nümunələr aşağıdakılardır:
Proqnozlaşdırma: Tarixi məlumatları əldə edərək, gələcəkdə nələri görə biləcəyinizi ağlabatan şəkildə proqnozlaşdırmaq.
Proqnozlaşdırıcı analitika: Tarixi məlumatlara əsaslanaraq tendensiyaları və gələcək nəticələri proqnozlaşdırmaq.
Biznesin monitorinqi: Gəlirdən tutmuş xərclərə və müştəri təcrübəsinə qədər bütün əsas məlumat kateqoriyaları üzrə real vaxt analitikası.
Biznes və süni intellekt
Bu nümunələrin siyahısı geniş görünə bilər, lakin bu, mütləq hər şeyi əhatə etmir. Süni intellekt istehlakçılar üçün gündəlik həyatın yüzlərlə, hətta minlərlə aspektinə toxunur.
Bizneslər üçün süni intellektin tətbiq imkanları geniş görünə bilər. Lakin biznesinizi inkişaf etdirmək üçün süni intellektdən necə istifadə edəcəyinizi və ya texnologiya inkişaf etdikcə geridə qalma riskini nəzərə almaq vacibdir. Bunun üçün asan yollardan biri süni intellekt analitikasından istifadə etməkdir.